Olej GLA w kobiecych przypadłościach. Na co pomoże?

Dobre tłuszcze, złe tłuszcze. Jako społeczeństwo lubimy prostotę, toteż przyklejamy do produktów spożywczych takie jednoznaczne etykietki. Zazwyczaj jest to zbyt daleko idące uproszczenie. Cała kompozycja diety znaczy więcej niż obecność lub brak poszczególnych kwasów tłuszczowych. W tym artykule weźmiemy pod lupę jeden konkretny kwas tłuszczowy, który zdecydowanie warto uwzględniać w swojej diecie, szczególnie gdy się jest kobietą.

Kwas GLA to ten słynny dobry tłuszcz

Olej GLA jest dla zdrowia na tyle dobry, że z całkowicie czystym sumieniem można go nazwać dobrym tłuszczem. Ciężko wyobrazić sobie sytuację, w której miałby szkodzić.

Oczywiście, tak jak każdy tłuszcz jest źródłem kalorii, jednak ciężko jest z jego ilością przesadzić na tyle, by mogło to wywołać konsekwencje. Pamiętajmy, że człowiek zawsze potrzebuje pewnej ilości tłuszczu w diecie, a strach przed tłuszczami, który nadal siedzi w społeczeństwie, jest nieuzasadniony. Kluczowy jest odpowiedni dobór źródeł tłuszczu i zwykłe nieprzesadzanie z ilością.

Naturalne oleje roślinne, które obfitują w GLA są bardzo pożądanym składnikiem diety, a ze względu na unikatowe właściwości tego kwasu tłuszczowego, są stosowane nawet jako suplementy diety. Oleje GLA można stosować w typowo „surowy” sposób, czyli po prostu nalewać na łyżeczkę i wypijać, ale można je też potraktować jako zwykły składnik diety, polewając sałatki czy dodając do koktajli.

Co charakteryzuje kwas gamma-linolowy?

Kwas gamma-linolenowy to pełna nazwa tego kwasu tłuszczowego. GLA to skrót od angielskiej nazwy gamma-linolenic acid. Jest to wielonienasycony kwas tłuszczowy z rodziny omega-6.

Kwasów omega-6 potrzebujemy w naszej codziennej diecie i są niezbędne dla naszego zdrowia, jednak wokół nich narastają pewne wątpliwości. Często podnoszony jest temat zachwianej proporcji pomiędzy omega-3 i omega-6 w diecie przeciętnego człowieka. Jednocześnie mówi się o udziale tych kwasów w reakcjach zapalnych i że nadmiar omega 6 mógłby nasilać stany zapalne w organizmie. Są to tematy, które wymagają szerszego omówienia, bo reakcje zapalne mogą być zarówno przyjacielem, jak i wrogiem. Choroby cywilizacyjne, które są wiązane z przewlekłymi stanami zapalnymi, są odpowiedzialne za ponad 50% zgonów z wszystkich przyczyn. Kwasów omega-6 nie trzeba się bać, jednak warto używać ich tak, by wspomagały kontrolę nad stanami zapalnymi, pozostawiając nam jedynie ich jasną i przyjazną stronę.

Kwas GLA właśnie w tym kontekście jest wyjątkowy. Choć jest to omega-6, to słynie z działania stricte przeciwzapalnego, co jest silnie udokumentowane.

Ten kwas tłuszczowy w pewnych ilościach sami sobie produkujemy w ustroju z kwasu linolowego, czyli tego najpopularniejszego kwasu omega-6 w żywności. Wytwarzany jest przez enzym delta-6-desaturazę. Ale czy to wystarczy? Proces konwersji kwasu linolowego do GLA jest bardzo powolny, a często wąskim gardłem okazują się niedobory składników, które są do tych reakcji niezbędne, jak m.in. cynk i kobalt. Różne zaburzenia zdrowotne i szalejące już w organizmie stany zapalne także mogą hamować własną produkcję GLA. Nie pomagają także stres i używki. Być może właśnie dlatego suplementacja olejami GLA daje zazwyczaj tak świetne efekty. Organizm może być „głodny” właśnie tego tłuszczu, a nasz styl życia lub stan zdrowia do tej pory nie pozwalały mu się nim nasycić.

Naturalne źródła kwasu GLA

Tych źródeł niestety nie ma dużo. W zielonych liściastych warzywach i w orzechach występuje jedynie w śladowych ilościach. Jedząc całkowicie nieprzetworzone produkty spożywcze, niestety jest praktycznie niemożliwe, by dostarczyć terapeutyczną dawkę kwasu GLA. Można to osiągnąć, spożywając niektóre oleje roślinne, czyli produkty o minimalnym stopniu przetworzenia, który w tym przypadku nie jest taki zły. No chyba, że jest się malutkim bobasem. Wtedy odpowiednią ilość GLA można przyjąć z mlekiem matki.

Najwięcej kwasu GLA zawierają:

• olej z wiesiołka
• olej z ogórecznika
• olej z pestek czarnej porzeczki

Inne, uboższe źródła obejmują żmijowiec (Echium plantagineum), konopie (Cannabis sativa) i grzyby (Mortierella isabellina, Mucor fragilis).

W diecie najczęściej GLA uzupełnia z się z tych dwóch pierwszych olejów, czyli z wiesiołka i z ogórecznika, lub niekiedy z mieszanek kilku olejów roślinnych obfitujących w ten kwas.

Zastosowania i właściwości kwasu GLA

Na właściwości tego kwasu wpływa to, jak nasz organizm nim zarządza. GLA jest metabolizowany do kwasu dihomogamma-linolenowego (DGLA), który dalej podlega metabolizmowi oksydacyjnemu przez cyklooksygenazy i lipooksygenazy. W ten sposób wytwarzane są przeciwzapalne eikozanoidy (prostaglandyny serii 1 i leukotrieny serii 3). GLA i jego metabolity wpływają również na ekspresję różnych genów. Molekuły, które są kodowane przez te geny, odgrywają znaczącą rolę w funkcjach odpornościowych, a także w procesie kontrolowanej śmierci komórek (czyli apoptozie). Są to główne mechanizmy działania kwasu GLA, dzięki którym może przynosić nam korzyści opisane w kolejnych akapitach.

Wpływ na skórę

Zdrowa i piękna skóra to ważna sprawa, nie tylko by cieszyć oczy i zachować estetykę ciała. Skóra to ważny organ, który tworzy barierę pomiędzy światem zewnętrznym a wnętrzem naszego ustroju. Wszelkie zaburzenia na niej widoczne mogą być też oznaką poważniejszych problemów, które dzieją się głębiej, dlatego problemów skórnych nigdy nie należy bagatelizować.

Kwas GLA okazuje się wyjątkowo przyjazny dla skóry. Badania pokazują, że żywność zawierająca GLA poprawia stan bariery skórnej, szczególnie w zaburzeniach o widocznym podłożu zapalnym i łagodnym atopowym zapaleniu skóry. Zaburzenia bariery skórnej mogą być spowodowane hiperproliferacją naskórka i prowadzą do wysokiej transepidermalnej utraty wody (TEWL). Zauważono, że GLA korzystnie wpływa i na ową proliferację, i na TEWL.

Przy problemach z trądzikiem częste jest stosowanie leków z izotretynoiną. Jest to lek, który jest niestety kompromisem. Bywa skuteczny, jednak skutki uboczne bywają uciążliwe i równie skutecznie podkopują jego reputację. Okazuje się, że towarzystwo oleju z wiesiołka, który jest obfitym źródłem kwasu GLA podczas kuracji izotretynoiną nie tylko pozwala zachować lepsze nawilżenie skóry, ale i przy okazji zmniejsza szkodliwy wpływ leku na cholesterol.

Wpływ na objawy PMS

Jest sporo badań w tej sprawie, a ich głównym bohaterem jest olej z wiesiołka dwuletniego, jako najpopularniejsze źródło kwasu GLA. Spośród kobiecych dolegliwości, na które może wpływać olej z wiesiołka, najczęściej badany jest wpływ na mastalgię i PMS. Mastalgia oznacza bolesność piersi pojawiającą się cyklicznie w przebiegu cyklu menstruacyjnego.

W zależności od badania, jego metodologii i jakości, zauważano różne efekty stosowania oleju z wiesiołka i kwasu GLA. Jedne lepsze, drugie mniej. Nie brakuje jednak doniesień, że regularne spożywanie kwasu GLA w diecie zmniejsza czas trwania i nasilenie objawów PMS. Ważne jest jednak, by pilnować regularności i suplementować GLA przez dłuższy czas. W przypadku prozdrowotnej żywności i oczekiwania wpływu na jakikolwiek parametr związany z cyklem miesiączkowym najbezpieczniej jest zakładać, że musi minąć kilka cykli od rozpoczęcia zmiany do faktycznego zauważenia zmian.

W kwestii wpływ na mastalgię zauważono ciekawą zależność. Niedobór kwasu gamma-linolowego może sprawiać, że tkanka piersi jest bardziej wrażliwa na działanie hormonów płciowych, co może być przyczyną bólu. Uzupełnianie GLA z zewnątrz z pomocą olejów roślinnych lub suplementów diety może uzupełnić niedobór i wskrzesić nadzieję na zmniejszenie bolesności. Większość badań klinicznych, które analizowały ten temat, wskazuje na skuteczność oleju z wiesiołka w redukowaniu bolesności piersi.

Warto zauważyć, że wpływ na PMS i mastalgię to najpopularniejsze, ale nie jedyne kobiece przypadłości, z którymi olej z wiesiołka i kwas GLA dobrze sobie radzą. Znaczące, pozytywne doniesienia są także w stosunku do uderzeń gorąca towarzyszących menopauzie, a także w kilku mniej powszechnych problemach.

Wpływ na nowotwory

W krajach uprzemysłowionych rak to druga przyczyna śmierci pod względem liczebności. GLA poza mechanizmami przeciwzapalnymi miał też udokumentowane działanie nowotworobójcze na komórki różnych rodzajów nowotworów, w tym raka piersi, trzustki, jelita grubego i mózgu.

Potencjalne działania przeciwnowotworowe GLA wynikają z połączenia kilku mechanizmów:
• bezpośredniego działania cytotoksycznego na komórki nowotworowe,
• hamowania angiogenezy w komórkach nowotworowych,
• stymulacji apoptotycznej śmierci komórek,
• aktywacji genów,
• konwersji do eikozanoidów za pośrednictwem DGLA.

Włączenie olejów z GLA do diety podczas kuracji lekami przeciwnowotworowymi wydaje się ciekawą strategią, ze względu na potencjalną synergię z możliwością zwiększania skuteczności i złagodzenia skutków ubocznych. Danych na ten temat w literaturze fachowej jest już sporo, jednak na informacje o konkretnych protokołach stosowania kwasu GLA i efektach, jakich można po nich oczekiwać, musimy jeszcze zaczekać.

Wpływ na problemy o podłożu zapalnym

Wracamy do samych korzeni działania kwasu GLA, czyli do modulacji reakcji zapalnych. Oleje roślinne z GLA często są wybierane jako forma żywieniowego wsparcia w problemach takich jak łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów, atopowe zapalenie skóry itp. Sam w sobie nie jest na tyle silny, by zapewnić znaczącą redukcję bólu i hamować progresję chorób. Jest jednak cennym elementem kompleksowej strategii postępowania w tych chorobach, a stosowany długoterminowo daje szansę np. na zmniejszenie zapotrzebowania na leki przeciwzapalne lub złagodzenie objawów takich jak tkliwość czy poranna sztywność stawów. Niektórzy wykorzystują go właśnie jako element synergiczny dla leków przeciwzapalnych.

Podsumowanie

Oleje roślinne bogate w kwas GLA są powszechnie uznawane za zdrowy i pożądany składnik diety. Badania naukowe wskazują wiele ciekawych właściwości zdrowotnych, szczególnie korzystnych dla kobiet, a obejmujących pozytywny wpływ na objawy PMS, przebieg menopauzy, czy też jakość skóry. Uniwersalne mechanizmy przeciwzapalne oleju GLA czynią go nie tylko świetnym suplementem dla profilaktyki zdrowotnej, ale i mogą uczynić go ciekawym „wspomagaczem” dla niektórych leków. Co jednak warto zapamiętać, to że efekty nie pojawiają się od pierwszej porcji. By cieszyć się dobrymi efektami, trzeba kwas GLA stosować przez minimum 4-6 miesięcy.

Źródła:

Kapoor R, Huang YS. Gamma linolenic acid: an antiinflammatory omega-6 fatty acid. Curr Pharm Biotechnol. 2006;7(6):531-534. doi:10.2174/138920106779116874

Kawamura A, Ooyama K, Kojima K, et al. Dietary supplementation of gamma-linolenic acid improves skin parameters in subjects with dry skin and mild atopic dermatitis. J Oleo Sci. 2011;60(12):597-607. doi:10.5650/jos.60.597

Kaźmierska A, Bolesławska I, Polańska A, et al. Effect of Evening Primrose Oil Supplementation on Selected Parameters of Skin Condition in a Group of Patients Treated with Isotretinoin-A Randomized Double-Blind Trial. Nutrients. 2022;14(14):2980. Published 2022 Jul 21. doi:10.3390/nu14142980

Kaźmierska A, Bolesławska I, Jagielski P, et al. Effect of Evening Primrose Oil Supplementation on Biochemical Parameters and Nutrition of Patients Treated with Isotretinoin for Acne Vulgaris: A Randomized Double-Blind Trial. Nutrients. 2022;14(7):1342. Published 2022 Mar 23. doi:10.3390/nu14071342

Mahboubi M. Evening Primrose (Oenothera biennis) Oil in Management of Female Ailments. J Menopausal Med. 2019;25(2):74-82. doi:10.6118/jmm.18190